Słowniczek pojęć medycznych

Badania molekularne są rutynowo wykonywane u chorych z zaawansowanym rakiem płuca – w szczególności u chorych z rozpoznaniem raka gruczołowego, raka wielkokomórkowego oraz NOS. Ocenia się obecność mutacji aktywującej w genie EGFR (występuje ona u około 10-15% chorych), obecność rearanżacji w genie ALK (występuje u około 5% chorych) oraz rearanżacji w genie ROS1. Stwierdzenie jednej z wymienionych wyżej zmian molekularnych upoważnia do włączenia terapii celowanej. Leczenie jest prowadzone w oparciu o wskazania zawarte w Programach Lekowych.

Badania molekularne są wykonywane również u chorych, u których terapia celowana – początkowo skuteczna – przestaje wpływać na nowotwór. Przykładowo, u około połowy pacjentów, u których dochodzi do progresji choroby podczas leczenia inhibitorami EGFR-TKI, w komórkach nowotworu pojawia się tak zwana mutacja oporności (T790M). Obecność mutacji oporności można potwierdzić w komórkach nowotworowych krążących w krwi (konieczne jest pobranie próbki krwi do analizy) W przypadku uzyskania wyniku negatywnego (brak mutacji oporności), w miarę możliwości wskazane jest pobranie próbki guza.

U wszystkich chorych z rozpoznaniem zaawansowanego niedrobnokomórkowego raka płuca, u których nie stwierdzono zaburzeń molekularnych wskazane jest wykonanie badania immunohistochemicznego i ocena stopnia ekspresji biomarkera PD-L1. W przypadku ekspresji >50% możliwa jest kwalifikacja do leczenia pembrolizumabem u chorych nie otrzymujących wcześniej leczenia systemowego.

Badanie biochemiczne krwi polega na ocenie składników osocza, takich jak białka (np. albuminy) enzymy, hormony oraz elektrolity. Parametry dobiera się w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Jeśli pacjent kierowany jest na leczenie chirurgiczne, standardowo oznacza się: grupę krwi pacjenta (zwalniać z tego może posiadanie dokumentu potwierdzającego grupę krwi), wskaźniki mówiące o czasie krzepnięcia krwi (APTT i PT), elektrolity (najczęściej sód, potas i chlorki), glukozę oraz antygeny przeciwko HCV oraz HIV (tu potrzebna jest osobna zgoda pacjenta). Ocenie poddaje się próbkę krwi pobranej od pacjenta.

Przed pobraniem krwi należy być na czczo – ostatni posiłek należy zjeść minimum 8 godzin wcześniej.

Elektrokardiogram (EKG) jest to nieinwazyjne badanie pozwalające ocenić pracę serca. Polega na rejestracji impulsów elektrycznych wytwarzanych podczas pracy serca.

Na skórze umieszcza się elektrody, które rejestrują czynność bioelektryczną serca. Wynik jest prezentowany w postaci papierowego wydruku.

Przed badaniem należy odpocząć i zdjąć wszelkie metalowe elementy, takie jak zegarek lub biżuteria. Badanie wraz z przygotowaniem trwa 5-10 minut i jest całkowicie bezbolesne.

To pobranie fragmentu tkanki do badania mikroskopowego. Polega na pobraniu komórek za pomocą igły. W zależności od grubości zastosowanej igły wyróżniamy biopsję aspiracyjną cienkoigłową – BAC lub biopsję aspiracyjną gruboigłową – BAG. Pobranie materiału do badania odbywa się pod kontrolą tomografu lub USG. W zależności od lokalizacji zmiany lekarz zadecyduje o wykonaniu BAC lub BAG. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym. Pobrany materiał jest przekazywany do laboratorium w celu oceny mikroskopowej komórek i wykrycia ewentualnych nieprawidłowości.

Możliwe jest także pozyskanie materiału genetycznego nowotworu z krwi obwodowej – pobranie około 10ml krwi pozwala na dokonanie analizy zmian molekularnych w genie EGFR bez potrzeby przeprowadzania tradycyjnej biopsji igłowej. Jest to metoda charakteryzująca się niższą czułością niż badanie z biopsji tkankowej jest jednak znacznie mniej obciążająca dla chorych.

Jest to badanie pozwalające na wzrokową ocenę wyglądu błony śluzowej tchawicy i oskrzeli oraz strun głosowych. Wykonuje się je przy pomocy cienkiego, elastycznego bronchofiberoskopu, czyli przewodu zakończonego kamerą. Stosuje się do niego znieczulenie miejscowe lub – rzadziej – ogólne. Przewód wprowadza się̨ przez nos lub usta do tchawicy, oskrzeli i dalej do płuc. Podczas badania lekarz może obejrzeć́ struktury układu oddechowego oraz pobrać́ wycinki zmian lub popłuczyny do dalszych badań.

Pacjent musi być na czczo – w dniu badania nie wolno przyjmować żadnych pokarmów ani płynów. Pierwszy posiłek może zjeść co najmniej 2 godziny po badaniu.

Gazometria to badanie pH krwi oraz poziomu tlenu i dwutlenku węgla we krwi. Krew do badania pobiera się najczęściej z tętnicy promieniowej w okolicy nadgarstka. Wynik pozwala określić, czy u pacjenta występują zaburzenia wymiany gazowej oraz zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej.

Mediastinoskopia nazywana jest również wziernikowaniem śródpiersia. Badanie pozwala ocenić stan węzłów chłonnych znajdujących się w śródpiersiu. Polega na wprowadzeniu mediastinoskopu (wziernika) do śródpiersia poprzez nacięcie tuż nad mostkiem. Podczas zabiegu możliwe jest pobranie wycinków węzłów chłonnych do badania. Mediastinoskopia jest wykonywana w znieczuleniu ogólnym.

Jest to badanie wykonywane w znieczuleniu ogólnym, którego celem jest pobranie wycinków ze zmian zlokalizowanych w przednim śródpiersiu. Wycinki pobiera się poprzez nacięcie wykonywane wzdłuż lub w poprzek mostka na wysokości 2-3 żebra. Po zabiegu może istnieć konieczność pozostawienia drenu odprowadzającego płyn oraz powietrze z jamy opłucnej.

Jest to podstawowe badanie laboratoryjne pozwalające ocenić pod względem ilościowym i jakościowym składniki krwi, takie jak erytrocyty (czerwone krwinki), leukocyty (białe krwinki) oraz trombocyty (płytki krwi). Badanie polega na pobraniu krwi do probówki zawierającej płyn zapobiegający krzepnięciu pobranej krwi.

Przed pobraniem krwi należy być na czczo – ostatni posiłek przed badaniem należy zjeść minimum 8 godzin przed pobraniem krwi. Uzyskane wartości porównuje się z ogólnie przyjętym normami. Z pełnej krwi oznacza się również grupę krwi pacjenta (zwalniać z tego może posiadanie dokumentu potwierdzającego grupę krwi).

Jest to badanie pozwalające ocenić wydolność układu krążenia. Polega na wykonaniu elektrokardiogramu podczas wysiłku fizycznego. Najczęściej jest to marsz na bieżni lub jazda na rowerze stacjonarnym. W przebiegu badania wykonuje się EKG w spoczynku, a następnie po obciążeniu wysiłkiem. Porównanie zapisów EKG pozwala ocenić wydolność układu krążenia pacjenta.

Badanie RTG to podstawowe badanie obrazowe narządów klatki piersiowej. Polega na wykorzystaniu promieniowania X (promieniowanie jonizujące) w celu uwidocznienia struktur znajdujących się w klatce piersiowej. Tkanki, w zależności od gęstości, pochłaniają różną ilość promieniowania.

Tkanki gęste pochłaniające dużą ilość promieni, takie jak np. kości, na zdjęciu RTG są białe, natomiast tkanki miękkie są widoczne jako ciemne/szare struktury. RTG nie jest badaniem idealnym w diagnostyce nowotworowej, dlatego w przypadku wątpliwości powinno być uzupełnione o tomografię lub rezonans.

Rezonans magnetyczny to rodzaj prześwietlenia, które pozwala na uzyskanie bardzo dokładnych zdjęć badanych organów wewnętrznych. W przeciwieństwie do klasycznych zdjęć rentgenowskich czy badania tomografii komputerowej nie wykorzystuje się w tym przypadku promieniowania rentgenowskiego, w zamian stosując nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe. Badanie jest całkowicie bezbolesne. Pacjent powinien stawić się na nie na czczo (przez co najmniej 6 godzin przez wykonaniem badania nie należy spożywać posiłków stałych, a przez 3 godziny również płynów). Przed badaniem nie należy także palić papierosów. W dniu badania należy zażyć wszystkie leki stosowane przewlekle jak dotychczas.

Scyntygrafia kości to badanie umożliwiające zdiagnozowanie schorzeń kostnych. Polega na podaniu pacjentowi specjalnych izotopów promieniotwórczych (radioznaczników) i obserwowaniu ich na ekranie komputera. Znaczniki gromadzą się tam, gdzie znajdują się uszkodzenia kości lub stany zapalne. Scyntygrafia kości jest bezpieczna dla pacjenta, izotopy podawane są w minimalnych ilościach i wypłukują się z organizmu pacjenta nie robiąc żadnych szkód.

Jest to podstawowe badanie do oceny wydolności układu oddechowego. Polega na ocenie ilości wdychanego i wydychanego powietrza. Oddechy wykonuje się przez usta, przy zaciśniętym nosie. Bardzo ważne jest, aby słuchać i stosować się do poleceń osoby nadzorującej badanie. Dzięki temu uzyskane wyniki będą miarodajne. Wyniki są porównywane do norm dla danego wieku i płci, co pomaga ocenić sprawność układu oddechowego. Badanie może być wykonywane po podaniu leku rozkurczającego oskrzela.

Tomografia komputerowa brzucha to badanie radiologiczne, które pozwala uzyskać obrazy poprzecznych przekrojów organów znajdujących się w jamie brzusznej. Zawsze wymagane jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do badania. Polega ono na wypełnieniu pętli jelitowych 1-2% wodnym roztworem jodowego, jonowego środka cieniującego, co pozwala zróżnicować wnętrze jelita, jego ścianę oraz sąsiadujące z jelitami struktury. Pacjent przed badaniem pozostaje na czczo 5-6 godzin. Ilość podanego doustnie płynu i czas podawania środka zależy od wskazań do badania.

Tomografia komputerowa jest badaniem pozwalającym na ocenę morfologiczną płuc i innych narządów klatki piersiowej. Polega ono na tym, że pacjent kładzie się na stole, który następnie przesuwa się tak, że klatka piersiowa badanego jest otoczona szerokim pierścieniem urządzenia. Pierścień ten obraca się wokół ciała pacjenta, wykonując liczne „zdjęcia” fragmentów danego przekroju ciała. Następnie komputer o dużej mocy obliczeniowej przelicza uzyskane dane, tworząc obraz przekroju ciała. Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut i nie jest w żaden sposób bolesne.

Na kilka godzin przed badaniem należy wstrzymać się od spożywania płynów i posiłków.

W przypadku tomografii z podaniem kontrastu dożylnego konieczne jest dostarczenie wyników badań laboratoryjnych oceniających funkcję nerek – zwykłe stężenie kreatyniny we krwi oraz wskaźnik GFR. Podawanie środka kontrastowego zwykle jest odczuwane jako rozchodząca się fala ciepła, czasami może wywołać zawroty głowy, nudności, swędzenie lub kołatanie serca. Niepokojące objawy należy od razu zgłosić personelowi.

Jest to badanie diagnostyczne nieinwazyjne łączące tomografię komputerową (CT) z pozytonową tomografią emisyjną (PET). Polega ono na podaniu pacjentowi glukozy znakowanej radioaktywnym fluorem. Glukoza jest metabolizowana przez komórki, natomiast rozkład radioaktywnego fluoru staje się widoczny na ekranie monitora. Dzięki badaniu ustala się, czy w badanym obszarze znajdują się komórki o zwiększonym metabolizmie. Przyspieszony metabolizm jest charakterystyczny dla komórek nowotworowych.

Przygotowanie do badania obejmuje powstrzymanie się od ćwiczeń fizycznych, spożywania alkoholu oraz napojów zawierających kofeinę na 24 godziny przed badaniem, powstrzymanie się od jedzenia i picia (oprócz czystej wody) na 6 godzin przed badaniem. Przed samym badaniem należy wypić 0,5 litra wody mineralnej, niegazowanej. Po badaniu również należy pić wodę w celu „wypłukania” z organizmu radioaktywnego izotopu.

Dowiedz się więcej o tomografii pozytonowej (PET-CT):

Wszystko co warto wiedzieć o badaniu PET-CT

Jak wygląda badanie PET-CT

Polega na wykonaniu nacięcia w klatce piersiowej (zazwyczaj długości 12-25 cm) w miejscu umożliwiającym dostęp do interesującego obszaru w obrębie płuc. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Po zakończeniu torakotomii pacjent spędza pierwszą dobę na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM). W okresie pooperacyjnym funkcje życiowe pacjenta są monitorowanie, a założone dreny odprowadzają z operowanego płuca powietrze i płyn.

USG jamy brzusznej pozwala ocenić stan narządów jamy brzusznej, wykryć nieprawidłowości i zmiany w ich budowie czy też zdiagnozować występowanie płynu w jamie brzusznej. Na godzinę lub półtorej przed wejściem do gabinetu należy wypić przynajmniej litr niegazowanej wody mineralnej lub niesłodzonej herbaty, by podczas badania pęcherz był wypełniony. Gdy jest to konieczne, lekarz zaleci, by dnia poprzedzającego badanie zażyć środek przeczyszczający.

Jest to badanie umożliwiające ocenę struktur obecnych w drogach oddechowych. Bronchofiberoskop zaopatrzony jest w sondę USG, sondę do badania dopplerowskiego oraz igłę umożliwiającą wykonanie biopsji podczas badania.

Badanie to umożliwia ocenę zmian patologicznych, ich lokalizację oraz zaawansowanie, a także ocenę węzłów chłonnych znajdujących się w śródpiersiu. Badanie wykonuje się najczęściej w znieczuleniu miejscowym. Pacjentom podaje się także leki uspokajające, pomagające sprawnie przeprowadzić badanie. Polega ono na wprowadzeniu przez usta lub ewentualnie nos do oskrzeli bronchofiberoskopu. Badanie EBUS jest zaliczane do badań stosunkowo bezpiecznych, jednak po badaniu może wystąpić dyskomfort w postaci: bólu gardła, chrypki lub krwawienia z dróg oddechowych.

Jest to metoda badania przewodu pokarmowego łącząca ocenę endoskopową i ultrasonograficzną. Za pomocą specjalnego endoskopu wyposażonego w głowicę USG wykonuje się badanie wnętrza przewodu pokarmowego, jego ścian i sąsiadujących narządów. EUS umożliwia obrazowanie ściany przewodu pokarmowego i narządów przylegających do przełyku, żołądka, dwunastnicy oraz odbytnicy. Badanie jest wykonywane u pacjenta pozostającego na czczo.

Jest to badanie nazywane wziernikowaniem opłucnej. W tym celu wprowadza się kamerę lub torakoskop (wziernik) do jamy opłucnej poprzez małe nacięcie wykonywane w klatce piersiowej. Badanie umożliwia ocenę zmian oraz w razie konieczności pobranie wycinków zmian lub węzłów chłonnych do oceny mikroskopowej. Wykonuje się je w znieczuleniu ogólnym. Po zabiegu pozostawia się na okres kliku dni dren, który odprowadza płyn lub powietrze z jamy opłucnej.